شرایط قسم خوردن

پرسش: شرایط قسم خوردن چیست و اگر کسی قسمش را بشکند باید چه مبلغی بر اساس نرخ امروز به فقیر بدهد؟

پاسخ:

 قسم چند شرط دارد:

اول: کسى که قسم می‏ خورد باید بالغ و عاقل باشد، و از روى قصد و اختیار قسم بخورد، پس قسم خوردن بچه و دیوانه و مست و کسى که مجبورش کرده‏اند درست نیست، و همچنین است اگر در حال عصبانى بودن بى قصد یا بى اختیار قسم بخورد.

دوم: کارى را که براى آن قسم می ‏خورد باید حرام یا مکروه نباشد، و کارى را که قسم می خورد ترک کند، باید واجب یا مستحب نباشد، و اگر قسم بخورد کار مباحى را بجا آورد یا ترک کند، چنانچه آن فعل یا ترک از نظر عقلا رجحان داشته باشد، یا براى شخص او مصلحتى دنیوى داشته باشد، قسمش صحیح است.

سوم: به یکى از اسمهاى خداوند عالم قسم بخورد که به غیر ذات مقدس او گفته نمى‏شود، مانند خدا، و اللّه‏، یا خدا را به صفات و افعالى یاد کند که مخصوص اوست مثلاً بگوید: قسم به آن کسى که آسمانها و زمین را آفرید، و نیز اگر به اسمى قسم بخورد که به غیر خدا هم می گویند، ولى بقدرى به خدا گفته مى‏شود که هر وقت کسى آن اسم را بگوید، ذات مقدس حق در نظر مى‏آید، مثل آنکه به خالق و رازق قسم بخورد، صحیح است، بلکه اگر به اسمى قسم بخورد که فقط در مقام قسم خوردن ذات حق از آن به نظر مى‏آید، مثل سمیع و بصیر باز هم قسمش صحیح است.

چهارم: قسم را به زبان بیاورد، ولى آدم لال اگر با اشاره قسم بخورد صحیح است، و کسى که قادر بر تکلم نیست، اگر بنویسد و آن را در قلبش قصد کند کافى است، بلکه قادر بر تکلم نیز اگر بنویسد ـ بنابر احتیاط واجب ـ ، باید به آن عمل کند.

پنجم: عمل کردن به قسم براى او ممکن باشد، و اگر موقعى که قسم می ‏خورد ممکن نباشد و بعداً ممکن شود، کافى است، و اگر موقعى که قسم مى‏خورد ممکن باشد و بعداً از عمل به آن عاجز شود، از وقتى که عاجز مى‏شود قسم او بهم مى‏خورد، و همچنین است اگر بقدرى مشقت پیدا کند که نشود آن را تحمل کرد، و این عجز اگر به اختیار او باشد، یا بدون اختیار ولى او در تأخیر از زمان قدرت عذرى نداشته باشد، گناه کرده و کفاره واجب است.

کفاره اطعام هر فقیر، 700 تومان است.

مشاور پاسخگو: موسسه ذکر

تنظیم: مرکز مشاوره

صد بار اگر توبه شکستی باز آی

پرسش: توبه چیست و چگونه روحمان را تزکیه کنیم؟

پاسخ: توبه بازگشت به سوی خدا از گناهانی است که انسان انجام داده است. توبه وقت خاصی ندارد، بلکه هر چه زودتر باشد بهتر است.

گناهان صغیره با حسنات ممکن است محو شوند؛ ولی تنها راه نجات از گناهان کبیره توبه است. در عین حال، توبه برای همه گناهان واجب فوری است.

در روایتی از امام صادق(ع) آمده: "التوبة حبل الله و مدد عنایته. و لابد للعبد من مداومة التوبة على کل حال. و کل فرقة من

العباد لهم توبة؛ فتوبة الأنبیاء من اضطراب السرّ، و توبة الأولیاء من تلوین الخطرات، و توبة الأصفیاء من التنفیس، و توبة الخاص من الإشتغال بغیر الله، وتوبة العام من الذنوب" یعنی توبه ریسمان خداوند بزرگ است، و یارى و کشش عنایت و لطف اوست. و بنده را باید که پیوسته و در همه حال به مقتضاى حال و جریان امور خود در حال توبه باشد. و براى هر فرقه و طائفه‏اى توبه مخصوصى است؛ پس توبه پیامبران الهى از مضطرب شدن باطن و به هم خوردن حالت اطمینان است، و توبه اولیا از عوارض رنگارنگ و تلون خاطر است که بر خلاف ثبوت و استقامت است، و توبه اصفیاء و برگزیدگان حق از استراحت و فراغت و غفلت و کدورت مى ‏باشد که بر خلاف دوام توجه است، و توبه افراد خاص و بندگان مخصوص از مشغول بودن به غیر پروردگار است که توجه به غیر خدا پیدا کرده و سرگرم به آنها باشد، و توبه عوام و عموم مردم از گناهان و معاصى و خلافها است.(مصباح الشریعه، ص352)

 اگر شخص تائب عهد خود را با خدا شکست و باز گناه کرد، توبه سابقش باطل نمی شود، بلکه واجب است از گناه تازه اش توبه کند. خلاصه این که هر اندازه بر اثر غلبه هوا و شیطان توبه را بشکند، باز باید توبه نماید و آمرزیده خواهد شد. محمد بن مسلم از حضرت باقر (ع) روایت کرده است که فرمود:" ای محمد بن مسلم! گناهانی که م?من از آن توبه کرده باشد، آمرزیده شده است؛ او باید تنها دغدغه آینده را داشته باشد برای آینده، و مراقب باشد تا پس از توبه و آمرزش، کار خوب انجام دهد. به خدا این فضیلت نیست مگر برای آنان که ایمان دارند. من گفتم: اگر پس از توبه و استغفار از گناهان باز گناه کرد و باز توبه نمود؟ در پاسخ فرمود: ای محمد بن مسلم! تو پنداری که بنده مومن از گناه خود پشیمان گردد و از آن آمرزش خواهد و توبه کند، سپس خدا توبه اش را نپذیرد؟! گفتم: چند بار این کار را کرده است و گناه می کند و از خدا آمرزش می خواهد. فرمود: هر چقدر مومن گناه کند و توبه نماید، باز خدا توبه او را می پذیرد؛ و به راستی که خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است؛ توبه را می پذیرد و از بد کرداری ها در می گذرد. مبادا تو مومنین را از رحمت خدا نومید سازی.

البته نکته مهم این است که توبه و یاد خدا نشان عنایتی است الهی که شامل هر کس نمی شود و نیاز به لیاقت و قابلیت مخصوص دارد و الحمدلله شما آن را داشته اید، لذا پس از توبه نگران بعد از آن نباشید؛ خداوند بخشنده و توبه پذیر است.

 یکی از راه های م?ثر و عملی برای تزکیه روح عمل به توصیه های صاحبان معنویت و رهسپردگان این راه است. از جمله توصیه های آنان که در روایات هم بدان اشاره شده است، عمل به آن چیزی است که در ذیل می آید:

1. مشارطه: یعنی با خود شرط کند تا سطح کیفی و کمی اعمال و افکار نیک و پسندیده را بالاتر برده و در مقابل، از کارها و افکار ناپسند خود بکاهد.

2. مراقبه: یعنی آن که در حین عمل و اجرا، مراقب و مواظب خود بوده تا به آن مقداری که با خود شرط کرده است ملتزم باشد.

3. محاسبه: یعنی هر فردی اعمال و رفتار و افکار خود را مورد حسابرسی قرار داده تا مشخص شود چه مقدار از آنها خوب و پسندیده، و چه مقدار ناپسند و خارج از حد مجاز بوده اند.

در ادامه به مراحل دیگری می توان اشاره نمود. منجمله این که در صورت تخلف و یا ارتکاب گناه، برای خود تنبیه و مجازاتی در نظر بگیرد؛ مانند اینکه شرط کند اگر تخلف کرد یک روز روزه بگیرد و یا صدقه بدهد و... ؛ اما باید توجه داشت که این تنبیه و مجازات باید از اعتدال برخوردار باشد و به افراط و تفریط دچار نشود.

پس مطلب مهم و اساسی که قبلا هم به آن اشاره شد و نباید فراموش شود، گناه نکردن است. چه بسا فردی حتی اعمال مستحبی را نیز انجام می دهد، ولی در کنار آنها گناه می کند. عبادات و اعمال عبادی چنین شخصی اثر سازنده خود را از دست داده و بی اثر شده، و بعبارتی از ارزش افتاده یا بسیار کم است.«انما یتقبل الله من المتقین»

در یک کلمه، راه رسیدن انسان به تکامل، مبارزه با هوای نفس و تمایلات نفسانی است، و بهترین وسیله در این مسیر، ذکر و یاد خداوند و اطاعت از او ، و صبر بر اطاعت و دوری و اجتناب از گناه است، که هر چه صبر و تحمل انسان برای خداوند بیشتر باشد، او از درجه و رتبه بالاتری برخوردار است.

کلام آخر اینکه اولا، در هر لحظه و در هر قدم بر خداوند توکل نموده و هر چه می خواهید از او طلب نمائید و توسل به اهلبیت (ع) را فراموش نکنید.

کار را قدم به قدم آغاز کنید، و انتظار معجزه نداشته باشید؛ اگر چه خدا معجزه هم برای بنده اش می کند. در مسیر که قرار گرفتید، غم به دل راه ندهید. مهم در مسیر بودن است، چه به هدف برسیم یا نرسیم، پیروزیم.

برای مطالعه در این زمینه می توانید به کتاب "معراج السعادة" از مرحوم نراقی(ره)، و همچنین کتاب "المحجة البیضاء" اثر مرحوم فیض کاشانی، که به فارسی هم ترجمه شده و به نام "راه روشن" نامگذاری شده است. ضمنا این کتاب بعنوان کاملترین کتاب اخلاقی نیز شناخته می شود.

مشاوره مذهبی

تنظیم: مرکز مشاوره

فلسفه بلند خواندن نماز

پرسش: علت بلند خواندن نماز صبح و مغرب و عشا چیست؟

پاسخ: فلسفه و حکمت بیشتر احکام و مقرارت اسلام براى ما مشخص نیست و تنها از باب تعبّد آن ها را پذیرفته ایم و چون خداوند متعال و نبى گرامى اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) فرموده اند یقین داریم تمام دستورات آن ها مبتنى بر مصالح و مفاسد واقعی است از این رو با جان و دل از آن ها اطاعت مى کنیم اگر چه علت گفتارشان را ندانیم . مثلا ما از دستورات دکتر که مى گوید:

فلان دارو را بخور، فلان آمپول را تزریق کن و از خوردن فلان غذا خوددارى کن و...، پیروی می کنیم با این که نمى دانیم خاصیت فلان دارو و آمپول چیست؟

جهر و اخفات در نماز نیز تعبدى است و ما فلسفه آن را به طور کامل نمى دانیم. البته وقتى به روایات مراجعه مى کنیم به اشاراتى از ناحیه ائمه معصومین (ع) و شخص پیامبر اکرم (ص) برخورد مى کنیم، لکن نمى توان آن را علت حقیقى و فلسفه واقعى جهر و اخفات دانست. به این معنا که تمام فلسفه و حکمت در آن خلاصه شود و چیز دیگری نباشد.

محمد بن حمران یا محمد با عمران از امام صادق علیه السّلام علت بلند خواندن حمد و سوره را در بعضى نمازها و آهسته خواندن آن را در بعض دیگر پرسید. حضرت فرمود: وقتى که پیامبر (ص) را به آسمان بردند، اولین نمازى که خداوند بر او واجب نمود نماز ظهر روز جمعه بود و فرشتگان بر او اقتدا کردند. خداوند براى این که عظمت نماز ظهر روز جمعه را به ملائکه نشان دهد به پیامبر (ص) فرمان داد حمد و سوره را بلند بخواند.

دومین نمازى که بر او واجب نمود نماز عصر بود ولى چون کسى بر پیامبر (ص) اقتدا نکرده بوده دستور رسید که آهسته بخواند و بعد نماز مغرب و همین طور عشا را بر او واجب نمود و گروهى ازفرشتگان نیز به او اقتدا کردند.

باز دستور رسید که بلند بخواند و سپس وقتى به زمین رسید موقع صبح بود و براى این که عظمت نماز صبح را براى مردم تبیین کند به پیامبر (ص) امر فرمودند که حمد و سوره را بلندبخواند.... (1)

درمورد خانم ها می تواند به جهت حرمت ایشان و نرسیدن صدا به نامحرمان این حکم برداشته شده باشد و دیگر بر آن ها واجب نباشد. همان گونه که در برخی احکام دیگر نماز غیر از بلند و آهسته خواندن برخی اختلافات جزئی وجود دارد و اعمال مستحب در مورد زنان و مردان در مواردی جداگانه است.

بنابراین بلند خواندن حمد و سوره در نمازهاى مغرب و عشا و صبح بر اساس روایات است که فقهاى عظام به آن ها استدلال کرده اند و مشهور علما بر این عقیده اند. ولى تعدادى از فقها مانند سید مرتضى به واجب نبودن قرائت جهریه (بلند خواندن) فتوا داده اند و برخی از علما نیز به این حکم گرایش دارند و آن روایات صحیح را نیز حمل بر استحباب جهر کرده اند نه وجوب آن.

برخی برای وجوب جهر چنین گفته اند که چون در نمازهاى مغرب و عشا و صبح هوا تاریک است بلند خوانده مى شود تا کسانى که در مسجد یا اتاق عبور مى کنند بفهمند که کسى این جا است و نماز مى خواند و نیز گفته اند به این جهت نماز را بلندمى خوانند تا دیگران ساکت بشوند اما این سخنان نمی تواند چندان موجه و پذیرفته باشد.

بنابراین بلند خواندن حمد و سوره در نمازهاى صبح و مغرب و عشا وجه کاملا مشخصى ندارد و صرف تعبد است (2).

این عبادات بر اساس دستور پیامبر و طبق عمل آن بزرگوار انجام می شود. پیامبر(ص) فرمود:"صلوا کما رأیتمونی أُصلّی؛ همان طور که من نماز می خوانم شما بخوانید". اعمال حج و سایر عبادات نیز بر اساس سنّت و روش پیامبر(ص) است.

آنچه در عبادت باید مورد توجه باشد، عبودیّت و بندگی است. امام رضا(ع) در زمینه فلسفه و اسرار نماز می فرماید:"علت تشریع نماز این است که توجه و اقرار به ربوبیت پروردگار است، اعتراف به گناهان و تقاضای بخشش از معاصی گذشته، مبارزه با شرک و بت پرستی و قیام در پیشگاه پروردگار در نهایت خضوع و تواضع، نهادن پیشانی بر زمین در هر روز برای تعظیم پروردگار. هدف از نماز این است که انسان همواره هشیار و متذکر باشد، گرد و غبار فراموشکاری بر دل او ننشیند، مست و مغرور نشود ... علاوه بر این که مداومت ذکر خداوند در شب و روز که در پرتو نماز حاصل می گردد و سبب می شود که انسان مولا و مدبّر و خالق خود را فراموش نکند و روح سرکشی و طغیانگری بر او غلبه ننماید"(3)

پی نوشت ها:

(1) صدوق ، علل الشرائع ، ج 2 ص 17و 18

(2) آیه الله حکیم، مستمسک العروه الوثقى ، ج 6 ص  198با تلخیص

(3)تفسیر نمونه، ج 16، ص 294، به نقل از وسائل الشیعه، ج 3، ص 4.

مشاور پاسخگو: موسسه پرتو نور

تنظیم: مرکز مشاوره

حضور قلب در نماز

سوال: جهت به دست آوردن حضور قلب در نماز چه راه هایی را باید طی کنیم؟

پاسخ: براى حضور قلب در نماز، باید از راه‏هاى زیر استفاده کنید:

1 - دقت در انجام مقدمات نماز، مانند وضوى با معنویت و انجام مستحباتى چون اذان، اقامه و... . ادامه مطلب...